پژوهش توصیفی

پژوهش توصیفی

پژوهش توصیفی به پدیده هایی می پردازد که به صورت طبیعی رخ می دهند و در آن هیچ دستکاری آزمایشی صورت نمی گیرد. بنابر این ، « پژوهش توصیفی شامل مجموعه فنونی می شود که برای مشخص کردن ، نمایش با الگو ، یا توصیف پدیده هایی که به صورت طبیعی و بدون دستکاری آزمایشی رخ می دهند ، به کار می روند ” پژوهش توصیفی … بر ساختن فرضیه و آزمایش آن ، تحلیل روابط بین متغیر های دستکاری شده ، و پروراندن قوانین کلی توجه دارد. بر خلاف روش تجربی که در آن متغیر ها با مداخله ی پژوهشگر به دقت تنظیم و دستکاری می شوند ، در پژوهش توصیفی متغیر هایی انتخاب می شوند و مورد مشاهده قرار می گیرند که هم اکنون وجود دارند یا قبلاً اتفاق افتاده اند. “

بطور کلی ، اگر ما براساس پارامتر های مورد بحث در این موضوع پیوستاری را رسم کنیم که در دو کران آن پژوهش کیفی و آزمایشی قرار بگیرد ، پژوهش توصیفی در وسط این پیوستار جای خواهد گرفت و مؤلفه ها و ویژگی هایی را از هر کدام از پژوهش های مذکور یا به صورت مجزا و یا به صورت مشترک خواهد داشت :

• پژوهش توصیفی می تواند هم به صورت ترکیبی یا تجزیه ای باشد. و هم به صورت ترکیبی – تجزیه ای . به سخن دیگر ، پژوهشگر در این پژوهش می تواند کار خود را با مسائل کلی شروع کند و به صورت یکجا به آنها بپردازد و یا از میان آنها مؤلفه یا مؤلفه هایی را برای مطالعه انتخاب و اقدام به مطالعه نماید. گاهی نیز در پژوهش توصیفی پژوهشگر کار خود را با مطالعه ی کلی آغاز و از میان اجزا کشف شده ، مؤلفه هایی را برای مطالعه انتخاب و اقدام به مطالعه می نماید.
• در حالیکه گفته می شود پژوهش توصیفی از نوع قیاسی است و فرضیه یا فرضیه هایی را برای مطالعه انتخاب و بر آن اساس اقدام به مطالعه می کند ، اما پژوهش توصیفی ممکن است بخاطر دلایل اکتشافی هم باشد. برای نمونه ، پژوهشگر ممکن است برای درک بیشتر از یک پدیده ی خاص یا تلاش جهت آزمون یک فرضیه ی پیشایند وارد شود و اقدام به ساخت فرضیه نماید ، یعنی در این پژوهش ممکن است پژوهشگر کار خود را با یک نظریه یا پرسش پژوهشی معین شروع و اقدام به ساخت فرضیه نماید ، ولی ، با این حال فرضیه ی ساخته شده را نیز آزمون خواهد کرد. بنابر این ، در مجموع ، پژوهش توصیفی از نوع قیاسی است و با فرضیه های از پیش تعیین شده و دامنه ی محدود پژوهش شروع می شود. پس ، سیر حرکتی این نوع پژوهش مکانیکی است و فرضیه ( ها ) به عنوان راهنما مسیر حرکت را تعیین خواهد کرد.
• پژوهش توصیفی اغلب به صورت کمی است ، یعنی برای اثبات فرضیه ( ها ) ، داده های جمع آوری شده به صورت عددی یا کمی تحلیل می شوند. صراحت داده های جمع آوری شده در این پژوهش هر چند از نظر صراحت در رده ی پایین تر از پژوهش آزمایشی قرار می گیرند ، اما از پژوهش کیفی بالا تر هستند.
• پژوهش توصیفی به نظریه ختم می شود بطور کلی این نوع پژوهش ممکن است با پرسش یا فرضیه ( ها ) شروع شود ، اما پدیده هایی که پژوهش توصیفی تبیین می کند به هیچ وجه دستکاری یا به صورت مصنوعی انجام و استخراج نمی شوند. دو روش برای استفاده از روش توصیفی وجود دارد : 1) مطالعه های موردی 2 ) مطالعه های گروهی

مطالعه های موردی :

مطالعه ی موردی روشی برای بررسی نظاممند و ویژگی ها یا رفتار های فرد یا یک واحد خاص ( یک شخص ، یک خانواده ، یک گروه ، نهاد ، یا جماعت اجتماعی و غیره ) به منظور جمع آوری داده ها برای توصیف یا تبیین وضعیت آن فرد یا واحد است. از رویکرد مطالعه ی موردی در جایی استفاده می شود که پژوهشگر به توصیف جنبه ای از پدیده ، کنش ، یا رفتار و یا جنبه ای در یک یا چند آزمودنی به صورت مجزا علاقه مند باشد ، زیرا اعتقاد بر این است که مطالعه ی کنش در فرد بیشتر از مطالعه ی گروه های بزرگ آزمودنی ها آشکار کننده ی ندانسته ها و نهفته ها است. ضمناً ، در برخی از مطالعه ها ، بررسی گروه های بزرگ در عمل امکان پذیر نیست و چاره ای جز توسل به مطالعه های موردی باقی نمی ماند. هدف مطالعه ی موردی ، شناخت یک دوره یا بخش مهمی از یک دوره از زندگی یک واحد مطالعاتی است. از مطالعه ی موردی بیشتر به عنوان یک روش مطالعه ی طولی برای بررسی رشد و توسعه در طول زمان استفاده می شود. برای نمونه ، مطالعه ی تعداد زیادی از کودکان برای شناسایی رشد طی یک دوره ی ده یا پانزده ساله عملاً غیر ممکن است ، به همین دلیل از مطالعه موردی استفاده می شود.

مطالعه های گروهی : هم در پژوهش توصیفی و هم در پژوهش آزمایشی از مطالعه ی گروهی استفاده می شود ، اما با این تفاوت که در کار توصیفی ، گروه ها از قبل شکل می گیرند یا در بافت های طبیعی وجود دارند و به همان صورت مطالعه می شوند ، ولی در پژوهش آزمایشی گروه ها به صورت مصنوعی شکل داده می شوند و با دقت ساختار بندی یا انتخاب می شوند. برای نمونه ، ممکن است پژوهشگری بخواهد میزان توجه به درس را میان دانشجویان دختر و پسر گروه علوم اجتماعی یا کامپیوتر دانشگاه آزاد اسلامی مطالعه نماید. چون کلاس ها عملاً مختلط هستند ، دیگر نیازی به شکل دهی مصنوعی گروه ها نیست و می توان با ابزار های گوناگونی نظیر پرسشنامه ، مصاحبه و غیره این کار را انجام داد. باز هم ذکر این نکته ضروری است که چون این پژوهش با یک کانون تمرکز ، پرسش ( های ) یا فرضیه ( های ) ویژه ای شروع می شود ، دامنه ی داده هایی که جمع آوری می شوند محدود است.

فرآیند انجام پژوهش توصیفی :

پژوهش توصیفی یک رویکرد مفید در هر جایی است که پژوهشگر با تبیین پدیده هایی که به صورت طبیعی رخ می دهند سر و کار دارد. فرآیند انجام پژوهش توصیفی به قرار زیر است :

1. تصمیم گیری درباره ی مسأله یا پرسش یا فرضیه ی پژوهش.

پژوهش توصیفی همچون ازمایشی ممکن است با بررسی یک مسأله یا پرسش یا فرضیه ی پژوهشی سر و کار داشته باشد. صورتبندی یک پرسش یا فرضیه ی مناسبی که چراغ راهنمایی پژوهش باشد و پژوهشگر را از بی راهه های وقت گیر نجات دهد ، عمل بسیار مهمی است که پژوهشگر می بایست در مورد آن تصمیم مناسب اتخاذ نماید. ماهیت مطالعه و پدیده ی مورد بررسی در این تصمیم گیری بسیار مهم است.

2. انتخاب جامعه ی پژوهش و نمونه.

بین پژوهش توصیفی و سایر پژوهش ها در زمینه ی انتخاب و اندازه ی نمونه تفاوت زیادی وجود دارد. همانگونه که در مطالعه های موردی گفته شد ، برخی از پژوهش ها ممکن است با تعداد بسیار معدودی آزمودنی انجام شوند و برخی دیگر با گروه های آزمودنی ها. این نیز به ماهیت مطالعه و پدیده ی مورد مطالعه بستگی دارد. در اینجا ، پژوهشگر ضمن تعیین جامعه ی پژوهش خود برای مطالعه ، می بایست حجم نمونه و روش نمونه گیری مناسب را انتخاب نماید.

3. تعیین روش ( های ) جمع آوری داده ها.

پژوهشگر باید درباره ی نوع داده ها و ابزار جمع آوری آنها تصمیم گیری کند. ابزار جمع آوری تحت تأثیر تصمیم هایی است که پژوهشگر درباره ی نوع داده هایی که قرار است جمع آوری شوند ، اتخاذ می کند. این تصمیم گیری هم یک تصمیم نظری و هم عملی است. چون پژوهش توصیفی تحت تأثیر موضع یا چهار چوب نظری و در نتیجه فرضیه ( ها ) ی استخراج شده از این موضع یا چهار چوب است ، نوع داده هایی که قرار است جمع آوری شوند و در نتیجه ابزار جمع آوری آنها نیز تابع این موضوع خواهد بود.

4. جمع آوری داده ها.

اگر رویه ای که برای جمع آوری داده ها تعیین می شود درست و دقیق باشد و جامعه ی پژوهش و نمونه نیز دقیق انتخاب شده باشد ، این مرحله ساده ترین مرحله در این نوع پژوهش است. فقط پژوهشگر باید در مورد اجرای دقیق ابزار و نیز افرادی که به جمع آوری داده ها می پردازند دقت زیادی به خرج دهد تا داده ها تحریف نشوند.

5. سازماندهی و تحلیل داده ها.

هنگامی که داده ها جمع آوری شدند ، لازم است آنها را در واحد های قابل کنترل سازماندهی کنیم تا به راحتی بتوانیم آنها را تحلیل نماییم. این کار معمولاً با استفاده از جدول های مادر یا ماتریس هایی که پژوهشگر بر اساس داده ها و متغیر های خود طراحی می کند صورت می گیرد. گاهی داده ها با استفاده از نرم افزار های رایانه ای همچون spss تحلیل خواهند شد ، بدین منظور ممکن است لازم باشد داده ها با دقت کد بندی شوند. چون داده ها در پژوهش توصیفی ، این مرحله یک مرحله یا کار ساده و راحتی است. اگر داده های مورد نظر از گروه های آزمودنی ها جمع آوری شده باشند ، لازم است پس از سازماندهی ، آنها را در مقوله یا طبقه ها ریخت و ابتدا آمار توصیفی همچون فراوانی ها ، در صدها و غیره ارائه داد و بعد برای استنباط جامعه از آمار های استنباطی و یا سایر رویه های آماری همچون همبستگی استفاده نمود. در مورد اعتبار درونی و برونی این پژوهش به تفصیل بحث خواهد شد.